Nằm ở trung tâm cao nguyên Nam Tây Nguyên, tỉnh Lâm Đồng được biết đến như một vùng đất hội tụ vẻ đẹp của thiên nhiên, văn hóa và con người Việt Nam.

Trải qua hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, Lâm Đồng đã đi từ một miền sơn cước hoang sơ, thưa thớt dân cư trở thành trung tâm kinh tế, du lịch, văn hóa – giáo dục hàng đầu của vùng Tây Nguyên và cả nước.

Lịch sử của Lâm Đồng không chỉ là câu chuyện về sự mở mang hành chính, mà còn phản ánh quá trình giao thoa văn hóa giữa các tộc người bản địa với dòng người di cư từ miền xuôi, là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của con người trên vùng đất cao nguyên đầy nắng gió.

1. Giai đoạn tiền thuộc địa – Khai phá ban đầu (Trước năm 1893)

Trước khi người Pháp đặt chân đến vùng đất này, khu vực Lâm Đồng hiện nay là một phần của cao nguyên Nam Tây Nguyên, nơi cư trú lâu đời của các dân tộc bản địa như Cơ Ho, Lạch, Srê, Mạ, Churu….

Họ sống chủ yếu bằng nghề làm rẫy, săn bắt, hái lượm và chăn nuôi, gắn bó mật thiết với rừng núi và tín ngưỡng đa thần.

Với vị trí địa lý đặc biệt – nằm giữa các tuyến giao thương cổ từ duyên hải miền Trung lên Tây Nguyên – vùng đất này đã sớm trở thành nơi giao thoa văn hóa giữa miền xuôi và miền ngược, dù còn biệt lập về hành chính.

2. Giai đoạn người Pháp khám phá và khai thiết (1893–1945)

Năm 1893, bác sĩ – nhà thám hiểm Alexandre Yersin trong chuyến khảo sát đã phát hiện vùng cao nguyên Lâm Viên với khí hậu ôn hòa, cảnh quan nên thơ, được ông đề xuất làm nơi nghỉ dưỡng và điều dưỡng cho người Pháp tại Đông Dương.

Sự kiện này mở đầu cho thời kỳ khai phá và quy hoạch đô thị Đà Lạt, đồng thời đặt nền móng cho sự hình thành của tỉnh Lâm Đồng sau này.

Đầu thế kỷ XX, chính quyền Pháp thành lập tỉnh Đồng Nai Thượng (Province de Haut Donnai) với trung tâm hành chính đặt tại Di Linh, nhằm kiểm soát vùng cao nguyên.

Sau nhiều lần chia tách, đến năm 1941, tỉnh Lâm Viên được tái lập với tỉnh lỵ đặt tại Đà Lạt, mở đầu cho thời kỳ phát triển hành chính và đô thị ở vùng đất này.

Trong giai đoạn này, Đà Lạt trở thành thủ phủ nghỉ dưỡng của Đông Dương, quy tụ nhiều công trình kiến trúc Pháp và là trung tâm hành chính của vùng cao nguyên Nam Trung Bộ.

3. Giai đoạn chiến tranh và biến động hành chính (1945–1975)

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, vùng Lâm Viên – Di Linh trở thành địa bàn chiến lược trong kháng chiến chống thực dân Pháp.

Khi đất nước chia cắt năm 1954, chính quyền miền Nam Việt Nam đã tiến hành cải tổ hành chính vùng cao nguyên.

Ngày 19 tháng 5 năm 1958, tỉnh Đồng Nai Thượng được đổi tên thành tỉnh Lâm Đồng, với tỉnh lỵ đặt tại B’Lao (nay là thành phố Bảo Lộc).

Cùng thời điểm đó, tỉnh Tuyên Đức được thành lập, tách ra từ Lâm Đồng và đặt tỉnh lỵ tại Đà Lạt.

Như vậy, trong giai đoạn này, khu vực Lâm Đồng – Đà Lạt tồn tại song song hai đơn vị hành chính:

  • Tỉnh Lâm Đồng (trung tâm tại B’Lao).
  • Tỉnh Tuyên Đức (trung tâm tại Đà Lạt).

Đây là thời kỳ Lâm Đồng vừa là vùng kinh tế nông nghiệp – lâm nghiệp quan trọng, vừa là trung tâm chính trị và quân sự của cao nguyên miền Nam.

4. Giai đoạn hợp nhất và xây dựng sau năm 1975

Sau ngày đất nước thống nhất (1975), công tác tổ chức lại hành chính được triển khai trên cả nước.

Ngày 4 tháng 6 năm 1976, hai tỉnh Lâm Đồng và Tuyên Đức được hợp nhất, lấy tên là tỉnh Lâm Đồng, với tỉnh lỵ đặt tại thành phố Đà Lạt.

Cấu trúc hành chính ban đầu của tỉnh gồm các huyện: Bảo Lộc, Di Linh, Đức Trọng, Đơn Dương, Lạc Dương, cùng thành phố Đà Lạt.

Giai đoạn từ 1976 đến 2000, Lâm Đồng tập trung khôi phục kinh tế, ổn định dân cư và phát triển cơ sở hạ tầng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, trồng cây công nghiệp, trồng rừng và phát triển đô thị Đà Lạt.

5. Giai đoạn đổi mới và phát triển (1986–2010)

Sau công cuộc Đổi mới 1986, tỉnh Lâm Đồng bước vào thời kỳ tăng trưởng nhanh với định hướng:

  • Phát triển nông nghiệp công nghệ cao, đặc biệt là rau – hoa Đà Lạt, cà phê, chè, dâu tằm, và cây công nghiệp dài ngày.
  • Đầu tư du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng gắn với thương hiệu “Thành phố ngàn hoa”.
  • Phát triển hạ tầng giao thông: quốc lộ 20, 27, 28, sân bay Liên Khương, các tuyến kết nối Nam Trung Bộ – Tây Nguyên.

Đây cũng là giai đoạn Đà Lạt khẳng định vai trò là trung tâm khoa học – giáo dục và du lịch quốc gia, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.

6. Giai đoạn hiện đại hóa và hội nhập (2010–nay)

Từ năm 2010, Lâm Đồng trở thành tỉnh trọng điểm phát triển kinh tế xanh và du lịch sinh thái của vùng Tây Nguyên.

Đà Lạt được định hướng xây dựng thành “Thành phố di sản thiên nhiên và sáng tạo”, trong khi Bảo Lộc phát triển theo hướng đô thị công nghiệp – dịch vụ.

Năm 2025, theo định hướng phát triển vùng, tỉnh Lâm Đồng mới sẽ được hình thành trên cơ sở liên kết chặt chẽ với các địa phương lân cận như Bình Thuận và Đắk Nông, mở rộng quy mô phát triển kinh tế – xã hội, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm vùng Nam Tây Nguyên.

7. Định hướng phát triển tương lai

Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi kinh tế bền vững, tỉnh Lâm Đồng tập trung vào các định hướng lớn:

  • Phát triển nông nghiệp công nghệ cao gắn với chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn.
  • Đẩy mạnh du lịch văn hóa – sinh thái – nghỉ dưỡng theo hướng chất lượng cao, bảo tồn môi trường tự nhiên.
  • Xây dựng đô thị thông minh, trọng tâm là thành phố Đà Lạt và Bảo Lộc.
  • Phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc bản địa, kết hợp giáo dục di sản và du lịch cộng đồng.
  • Liên kết vùng: mở rộng kết nối kinh tế – giao thông giữa Lâm Đồng với TP. Hồ Chí Minh, Bình Thuận, Ninh Thuận và Tây Nguyên.

Kết luận:

Lịch sử hình thành và phát triển của tỉnh Lâm Đồng là hành trình hơn một thế kỷ đầy biến động nhưng giàu bản sắc.

Từ một vùng đất rừng núi hẻo lánh, Lâm Đồng đã trở thành trung tâm du lịch, nông nghiệp và văn hóa quan trọng của miền Nam Việt Nam.

Với tiềm năng thiên nhiên, khí hậu ôn hòa và con người hiền hậu, Lâm Đồng hôm nay đang vững bước trên con đường hội nhập, hiện đại hóa và phát triển bền vững, xứng đáng là “trái tim xanh” của cao nguyên Nam Tây Nguyên.